10.SINIF ÜÇ BOYUTLU ÇALIŞMALAR

 

...........  ANADOLU LİSESİ GÖRSEL SANATLAR DERSİ ETKİNLİK PLANI
DERS	Görsel Sanatlar
ÜNİTE	Görsel Sanatlarda Biçimlendirme
KONU	Üç Boyutlu Çalışmalar
KAZANIMLAR	10.3.3.1. Heykel ve kabartma (rölyef) arasındaki farkı açıklar. 10.3.3.2. Farklı malzemelerle üç boyutlu çalışmalar yapar. 10.3.3.3. Üç boyutlu çalışmalarında sanatsal düzenleme ilkelerini uygular.
SINIF	10
SÜRE	6 saat
ARAÇ VE GEREÇLER	Resim kâğıdı, kurşun kalem (2B), altlık, silgi, oluklu mukavva, kutular, şişe kapakları, cetvel, maket bıçağı, makas, yapıştırıcı, her türlü atık malzeme (metal, kâğıt, ahşap, taş, plastik vb.)
YÖNTEM VE TEKNİKLER	Sanat eseri inceleme, gösterip yaptırma, uygulama, anlatım
DERS HAZIRLIK  Üç boyutlu çalışmalar denildiğinde aklınıza neler geliyor? Bu dersten sonra üç boyutun, heykel ve kabartmanın ne olduğunu, heykel ve kabartma (rölyef) arasındaki farkı, farklı malzemeler ile sanatsal düzenleme ilkelerini özgün bir şekilde uygulayarak üç boyutlu çalışmalar yapmayı, çevrenizde ve de­ğişik kaynaklarda gördüğünüz heykel ve rölyeflerde hangi mal­zemenin kullanıldığını ve hangi tekniğin uygulandığını, üç bo­yutlu çalışmalara başlamadan önce eskiz yapılması gerektiğini,heykellerde denge, hareket, hacim, ölçü ve oran gibi temel tasarım ilkelerinin nasıl kullanılacağını öğreneceksiniz. Farklı dönem ve medeniyetlere ait üç boyutlu heykel ve rölyef sanat eserlerini araştırmanızı bekliyoruz. Bir sonraki ders için araştırma konusuyla ilgili sunum hazırlamalısınız. Sivas Divriği Ulu Camii’nin taç kapılarını , tarihsel bir değeri olan dinî bir yapıya ait kabartmaları incelemenizi, ayrıca İlhan Koman’ın (1921-1986) “Akdeniz Heykeli” isimli eserini ve bulunduğunuz çevredeki bir heykeli araştırırıp sunum hazırlayarak derse katılmanızı bekliyoruz.
ETKİNLİK SÜRECİ Sanat eserleri içinde bulunduğu mekânla insan arasında ilişki kurar. Bu ilişkiyi bir ma­ğaranın duvarındaki resim, doğanın içindeki kaya yontusu veya çok iyi tasarlanmış resim ve heykel sağlayabilir. Heykel yapımında kil, kâğıt, metal,ağaç vb. birçok materyal kullanılabilir.  Bu eserlerin benzerleri yakın çevrenizde de var mı? 1. Heykel ve Kabartma (Rölyef) Arasındaki Farklar Biçimlendirme arzusu tarih öncesinden beri insanın doğasında var olan bir dürtüdür. Bu yüzden sanatsal yapılandırma, nesneleri üç boyutlu olarak algılama ve bireyin kendini bu şekil­de ifade etme gereksinimlerine yanıt verecek koşulların oluşturulması çağdaş sanat eğitiminin gerekliliklerindendir. Heykel ve kabartma (rölyef) çalışmaları arasında belirgin farklar vardır. Kabartma yüzeye uygulanır. Heykel çalışması ise yüzeyden bağımsız olarak biçimlendirilir. Heykel ve kabartmanın özelliği uzayda kütlesel olarak yer kaplamalarıdır. Kabartma, bir düz­lem üzerinde derinlik, perspektif kullanılarak yanılsama olarak verilir. Heykel çalışmalarında ise derinlik gerçektir. Resim sanatında olduğu gibi üç boyutlu sanatta da kompozisyon ögeleri­nin ve tasarım ilkelerinin göz önünde bulundurulması gerekir. Bu ortak kurallar çalışmalardaki  kaygıları aynı noktada birleştirir. Üç boyutlu bir çalışmanın önce iki boyutlu eskizleri yapı­lır. Heykel ve kabartma eser örneklerini inceleyelim. Eserler üzerinde karşılaştırma yapalım. Heykel ve rölyef arasındaki farkları kavramaya çalışalım.Şimdi şu soruları cevaplayalım.   1. Üç boyut nedir? 2. Heykel nedir? 3. Rölyef nedir? 4. Heykel ve rölyef arasındaki farklar nelerdir?   Üç boyutlu çalışmalara başlamadan önce üç boyut, heykel ve kabartma hakkında bilgilerimizi pekiştirelim. Üç Boyut: En, boy ve yükseklikten oluşan derinlik ve gerçeklik hissine üç boyut denir. Nesnenin kendine özgü varlığını ortaya koyan hacmi ve kütlesidir. 1.1. Heykel: Taş, bakır, alçı, kil, ağaç, metal, fildişi, ytong vb. malzemelerden yontula­rak, yığılarak, yoğrularak yapılan insan, hayvan vb. soyut ya da somut olguları yansıtan veya bir düşünceyi canlandıran sanat yapıtıdır. Üç boyutlu eserler (heykel) mekânda yer kaplar, eserlere dokunulabilir ve eserlerin çevresinde dönülebilir. Heykel; çeşitli araç gereç ile sanat­sal düzenleme ilkeleri kullanılarak üç boyutlu düzenlemeler yapma, bu yolla yaratılan eserler aracılığı ile de duygu ve düşünceleri iletme sanatıdır. Oluşturulan üç boyutlu yapıt, soyut ya da somut olguları canlandırabilir; betimleyici ya da süsleyici nitelik taşıyabilir. Heykel ve heykelciliğin tarihi eski zamanlara kadar uzanır. Dünyanın çeşitli yerlerinde yapılan kazılarda mermer, ağaç, taş, pişmiş toprak, maden vs. gibi çok çeşitli malzemelerden yapılmış heykel ve heykelciklere rastlanmaktadır. Heykeller üzerinde yapılan incelemelerde heykellerin büyük bir kısmının; çeşitli kavimlerin ilah olarak tanıdıkları varlıkları, bazılarının kral-kraliçe kahramanları ve kahramanlık olaylarını,bilim, sanat ve sporda meşhur olmuş kimseleri, herhangi bir kişi ya da olayın anısını yaşatmak amacıyla tasvir ettikleri görülmektedir. Bir kısmının da çeşitli insan ve hayvanları tasvir ettikleri anlaşılmaktadır. Bu aşamada farklı dönem ve medeniyetlere ait üç boyutlu heykel ve rölyef sanat eserlerini, eserlerin konularını yazılı ve görsel kaynaklardan araştırdığınız, sunumlarınızı sınıfta veya atölyede sunabilirsiniz.   Görsel 3.64: “Hürriyet Kulesi Önünde Üç Erkek -Mehmetçik, Türk Aydını ve Türk Köylüsü- ”, ?, Hüseyin Özkan, ?, Taş Yontu,Anıtkabir, Ankara   Görsel 3.65: “Dört Irmaklar Çeşmesi Aslanı”, 1650,Gian Lorenzo Bernini [Cian Lorenzo Bernini (1598-1680)], ?, Pişmiş Toprak Heykel,Gallery of the National Academy of San Luca (Galeriy of dı Neyşınıl Akademiy of Sen Luka), Roma Bernini (Görsel 3.65), Michelangelo (Görsel 3.66), Zühtü Müridoğlu (Görsel 3.67), Pi­casso (Görsel 3.68), Kuzgun Acar (Görsel 3.69) ve İlhan Koman (Görsel 3.70) gibi birkaç sanat dalında birden fazla ürün vermiş sanatçıların yapıtları, heykel sanatının başka görsel sanat dal­ları ile ilişkisini ortaya koyar. Heykelin bezeme ögesi olarak da kullanılmasından dolayı heykel sanatı, eskiden beri mimarlık ile yakın ilişki içinde olmuştur. Görsel 3.66: “Pieta”, 1499, Michelangelo, ?, Mermer Heykel,Basilica Papale San Pietro (Bazilika Pepali Sen Pietro), Vatikan   Görsel 3.67: “Balerinler Serisi’nden”, ?, Zühtü Müridoğlu, ?, Bronz Heykel, ? Görsel 3.68: “Keçi”, 1950, Pablo Picasso, ?, Bronz Heykel,Museum of Modern Art (Müzyum of Modırn Art), New York, ABD   Görsel 3.69: “Kuşlar”, 1967, Kuzgun Acar, ?, Bronz Heykel, Manifaturacılar Çarşısı, İstanbul Görsel 3.70: “Whirlpool” (Vorpul), 1975-80, İlhan Koman, ?, Titanyum Heykel,Özel Koleksiyon   1.2. Kabartma (Rölyef): Taş, metal, kil, ahşap ya da alçı yüzeyine bazı kesimleri oyuk bazı kesimleri kabartılı bırakılarak betimler oluşturma yöntemi ile yapılan sanatsal çalışmaya kabartma (rölyef) denir. Kabartmalara tarihî yapıların, sütunların, mezar taşlarının ve lahitlerin yüzeylerinde rast­lanır. Kabartma, ışık alan ve almayan yönlerin belirme derecesine ve yüzey şekline göre yüksek ve alçak kabartma olarak adlandırılır. Yüksek kabartma, çalışmanın hemen hemen yarısı kadar yüzeyden yüksektir. Mimari yapıların yüzeylerinde görülür (Görsel 3.71). Alçak kabartmalar yüzeyden çok az ayrılan kabartmalardır. Madalyon, para vb. yüzeylerinde görülen kabartmalar bu şekildedir (Görsel 3.72, 3.73). Görsel 3.71: “Sakarya Savaşı”, 1954, İlhan Koman, ?, Rölyef, Anıtkabir, Ankara   Görsel 3.72: “Grifon”, MÖ VIII. yy., Fil Dişi Kabartma, ?,Yeni Asur Dönemi, Nimrud Antik Kenti, Irak Görsel 3.73: “II. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemi’ne ait sikke üzerinde Anadolu parsı figürü”, XIII. yy., Anadolu Selçuklu Dönemi   Sivas Divriği Ulu Camii (1228-1243) Sivas Divriği Ulu Camii’nin taç kapılarının fotoğ­raflarını incelediniz mi? Kabartmalarda bulunan motiflerin anlamlarını kimler söyleyebilir?Bununla ilgili sunum hazırlayan varsa hemen gösterim yapabilir. Şimdi hep beraber Sivas Divriği Ulu Camii’nin taç kapılarını ve tarihsel değeri olan dinî bir yapıya ait kabartmaları fotoğraflardan incelemeye başlayalım .Bilgileri dikkatli bir şekilde takip edelim. Sivas Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası olarak bilinen bu yapı topluluğu cami, darüşşifa ve türbeden meydana gelen bir külliyedir (Görsel 3.74). Sivas Divriği Ulu Camii kuzey-güney yönünde, dikdörtgen planlı ve tümüyle kesme taşlarla yapılmış bir yapıdır. Camiye girişi ve camiden çıkışı sağlayan doğu, batı ve kuzey yönlerinde üç ayrı anıt kapı ve darüşşifanın giriş kapısı yer almaktadır. İç mekân, sekizgen payeleri birleştiren çift yönlü sivri kemerler ile farklı genişlikte yirmi beş birime ayrılmıştır. Büyük boyutlu mihrap önü dilimli, orta bölüm ise oval birer kubbeyle örtülüdür. Sekizgen aydınlatma feneri bulunan orta bölümün kubbesi, sekizgen piramidal külahla kaplıdır. Diğer birimlerin örtü sistemini yıldız, artı ve bileşik tonozlar oluş­turmuştur. Güneydoğusundaki şah mahfili de bileşik tonoz örtüsü ile dikkat çekmektedir. Görsel 3.74: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, genel görünüm, Sivas Sivas Divriği Ulu Camii’nde anıt kapıların üzerinde farklı anlamlara gelen motifler bulunur. Batı Kapı: Ulu Camii’nin kıblesinin sağındaki kapıdır. Motiflerinin duvara asılmış bir halı güzelliğinde olmasından “Tekstil Kapı” adı ile de anılmıştır. Aynı zamanda Divriği çarşısına baktığından “Çarşı Kapı” ve ikindi vakti kapıda beliren namaz kılan insan silüetinden dolayı “Gölge Kapı” da denmektedir (Görsel 3.75). Aslında caminin çıkış kapısı olarak yapılmıştır. Bu eserde lale motifleri farklı şekillerde kullanılmıştır. Lale tasavvufta Allah’ı ve tekliği temsil eder (Görsel 3.76). Çift başlı kartal sembolü Anadolu Selçuklularının, boynu bükük şahin figürü ise Mengücek Beyliğinin sembolüdür. Bu iki sembol Batı Kapı üzerinde yan yana durmaktadır. Mengücekler; boynu bükük şahin kabartması ile Selçuklulara bağlılıklarını, şahinin bir pençesini dik tutmasıyla yeri geldiğinde karşı duracaklarını betimlemişlerdir (Görsel 3.77). Görsel 3.75: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Batı Kapı, Sivas   Görsel 3.76: Batı Kapı, detay Görsel 3.77: Batı Kapı, detay   Kuzey Kapı: Caminin asıl giriş kapısıdır. Cemaatin giriş kapısı olduğundan “Cümle Ka­pı”da denir. Kapının üzerindeki bütün motifler cenneti tasvir ettiğinden “Cennet Kapı” ve kale­ye baktığından dolayı “Kale Kapı” da denmektedir (Görsel 3.78). Kapının üzerinde sonsuzluğu ifade eden hayat ağacı ve rozet motifleri bulunmaktadır (Görsel 3.79). Cennet Kapı’nın üzerin­deki tonozda yer alan sarkıtlar gözyaşı damlaları görünümündedir (Görsel 3.80, 3.82). Altında ateş yanan kazan motifleri cehennemi tasvir etmektedir. Cennet Kapı’nın arka yüzünün solunda demir oksit boyası ile boyanarak yapılan bir mızrak ve bir meşale motifi mevcuttur. Mızrak, gücü temsil etmektedir. Meşale ise ilmi temsil etmektedir (Görsel 3.81). Görsel 3.78: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Kuzey Kapı, Sivas Görsel 3.79: Kuzey Kapı, detay     Görsel 3.80: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Kuzey Kapı, Sivas   Görsel 3.81: Kuzey Kapı, detay   Görsel 3.82: Kuzey Kapı, detay Şah Kapı: Caminin doğu kısmında yer alır. Şahın ibadet için camiye girişte kullandığı kapıdır. Kapının insan boyundan küçük yapılmasının amacı insanda tevazu ve kulluk bilincini ortaya çıkarmak ve Şah’ın yalnız Allah’ın huzurunda eğileceğini vurgulamaktır. Hünkâr kapıla­rı ve hünkâr mahfilleri padişah ya da beyleri cemaatten soyutlamak amacı ile değil olası suikast ve saldırılara karşı korumak için yapılmıştır (Görsel 3.83, 3.84). Kapıdaki kitabede “Mülk, Kahhar ve tek olan Allah’a aittir.” ayeti yazılıdır (Görsel 3.85).   Görsel 3.83: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Şah Kapı, Sivas        Görsel 3.84: Şah Kapı, detay   Görsel 3.85: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Şah Kapı, Sivas   Taç Kapı: Darüşşifanın giriş kapısıdır (Görsel 3.86). Taç Kapı’nın iç alınlık kısmında Selçukluyu simgeleyen beşgen ve sekizgen yıldız motifleri kullanılmıştır. Kapı üzerinde yer alan yıldız ve hilaller, Türk bayrağındaki hilal ve yıldızın aynısıdır. Üst kısmında küçük bir pencere ve ortasında bir denge sütunu bulunmaktadır. Kapıdaki motifler simetrik gibi görünse de aslında asimetriktir (Görsel 3.87). Taç Kapı’da kullanılan hiçbir motifin birbirinine benze­memesi mimari bir zenginlik oluşturmuştur (Görsel 3.88).   Görsel 3.86: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Taç Kapı, Sivas   Görsel 3.87: Taç Kapı, detay Görsel 3.88: Taç Kapı, detay   Sivas Divriği Ulu Camii’nin kapılarında kullanılan bazı kabartma ve süsleme ögeleri aşa­ğıda verilmiştir.   Görsel 3.89: Sekizli rozet, detay Rozet: Rozetler taç kapıların üst taraflarında konumlanmıştır. Taç kapıda birden fazla yerde ve büyüklükte bulunur. Rozetler ya zemine desenlenmiş ya da kot farkıyla yükseltilerek madalyon hâlini almıştır. Daire içinde çok çeşitli süslemeler görülür. Rozette bitkisel, geomet­rik motiflerin veya iki motifin de birlikte uygulandığı görülür (Görsel 3.89).  Görsel 3.90: Lotus, detay Lotus: Beyaz nilüfer çiçeğidir. Latince yıkanmış, ıslak anlamındadır. Selçuklu Döne­mi’nin en simgesel ve yaygın bitkisel motifidir. Divriği Ulu Camii’nde çokça kullanılmıştır. Lotus çiçeği soyut bir biçimde vurgulanmıştır (Görsel 3.90). Görsel 3.91: Rumi, detay Rumi: Rumi motifi çatallı ve ucu sivri bir yapraktır. Anadolu’da farklı biçimlerde kul­lanılmıştır. Bazen rumi yaprağının iki çatalı arasından ufak bir yaprakçık, üçgen veya damla olarak çıkar. Divriği Batı Kapı’da örnekleri görülür (Görsel 3.91). Görsel 3.92: Karma süsleme, detay Karma Süsleme: Karma süsleme geometrik ve bitkisel süslemenin üst üste bindirilme­sinden oluşur. Bu kaynaşmada motifler kendi özelliklerini yitirmez. Motifler iç içe geçmiştir. Fakat hatlar kesin ve belirgindir. Bir başka karma süsleme ise geometrik motif ile bitkisel mo­tifin aynı yüzeyde yan yana gelmesi ile oluşturulan düzenlemedir. Bazen araya geniş bir friz (üzeri boydan boya kabartmalarla süslü bölüm) bazen de ince düz bir bant gelir (Görsel 3.92). Küre: Küreler rozetler gibi taç kapıların üst taraflarında yer alır. Taç Kapı’da birden fazla ve farklı büyüklükte bulunur. Rozette bitkisel, geometrik motiflerin veya iki motifin de birlikte uygu­landığı görülür. Kürede ise sadece geometrik motifler uygulanır. Genelde yıldız motifi ajur ızgara tekniği ile işlenmiştir. Küreler içi boş ve belli bir kalınlığa sahip süslemelerdir (Görsel 3.93). Görsel 3.93: Küre, detay Her motifin rölyef özelliği taşıdığını, anlamını ve geometrik yapısını fark etmenizi bekliyoruz. Şimdi de İlhan Koman ‘ın Akdeniz heykeli adlı eserini inceleyerek heykel hakkında bilgiler edineceğiz.Bununla ilgili eseri araştıran inceleyen sunum hazırlayanlar bizimle paylaşabilirler. İlhan Koman’ın Akdeniz Heykeli’nin görselini hep beraber inceleyelim, gördüklerinizi, izlenimlerinizi ve düşüncelerinizi bizimle paylaşmanızı bekliyoruz. “İnsanın kucaklaşması, sevgisi anlatılırken Akdeniz aklıma geldi. Akdeniz büyüktü, biz­den bir denizdi. Kucak açmayı bu adla anlatmak istedim. Sevgiyi ve kucaklaşmayı anlatırken bir kadının bütünlüğünden yararlanmak istedim.” İlhan Koman İlhan Koman Akdeniz Heykeli Akdeniz Heykeli, Akdeniz’in hareketli dalgalarının ve kollarını iki yana açmış uçucu bir hafiflik hissi veren kadın figürünün sevgi ile kucaklaşmasının timsalidir. Yarısı metalden diğer yarısı boşluktan yapılmış dinamik bir forma sahiptir. Eser 112 metal levhanın yan yana getirilmesiyle oluşmuştur. Kesintili dilimlerden oluşan hareketli bir görünüme sahiptir. Hare­ket, İlhan Koman’ın (1921-1986) heykellerinin temel ögelerinden biridir. Her parçası 12 mm kalınlığında metal levhalardan oluşan bu başyapıt, üçgen bir kompozisyondan oluşmaktadır. Heykelin esas formunu, devinim hâlinde mekânda kapladıkları boşluklar oluşturur. Dolayısıyla içinde bulunduğu mekân onunla organik bir uyum içindedir. Heykelin biçimi metal levhala­ra içbükey ve dışbükey formlar kazandırılarak tasarlanmıştır. Bu hareketlerle deniz dalgasına gönderme yapılmıştır. Kadının hatlarını ön planda tutmak için belli bölgelerde metaller daha sık kullanılmış ve figürün vücut formu öne çıkarılmıştır. Dokulu bir etkiye sahip olan yapıttaki eğimler heykele ritim kazandırmıştır. Bu ritim heykelin dokusunda bir titreşim oluşturmuş ve bu titreşim esere bir devinim kazandırmıştır. Kollarını iki yana açmış kadın figürü, bedeninin üzerinden ırmak gibi aşağı doğru akan giysisi ile “Bütün insanlığı kucaklamak isteyiniz.” gibi bir etki yaratmıştır. Görsel 3.94: İlhan Koman Akdeniz Heykeli’ni yaparken Bir dahaki derste yaşadığınız  çevrede var ise bir heykel (yok ise Genel Ağ’dan) bir heykel seçerek aşağıdaki eser inceleme örneğinden faydalanarak bize eser hakkında bilgi edinebileceğimiz bir sunum hazırlamanızı istiyoruz.  İlhan Koman’ın “Akdeniz Heykeli” nin (Görsel 3.96) ve Sivas Divriği Ulu Camii’ndeki “Taç Kapı”nın (Görsel 3.97) üzerinde bulunan rölyefleri   karşılaştıralım.Sizce; • Bu yapıtların teması nedir? • Hangisi bir yüzey üzerine betimlenmiştir? • Hangisi en, boy ve derinliğe sahiptir? • Hangi yapıtta daha çok anlatım zenginliği vardır? • Bu eserlerde sizi en çok etkileyen yönler nelerdir? . Görsel 3.96: “Akdeniz Heykeli”, 1980, İlhan Koman, ?, Metal Levha, İstanbul   Görsel 3.97: “Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası”, 1243, Kuzey Kapı, Sivas   2. Farklı Malzemelerle Üç Boyutlu Çalışmalar Üç boyutlu çalışmalarında hazır malzemeler yerine özellikle atık malzemeler kullanabilirsiniz.Atık malzemelerden üç boyutlu çalışma yapmanız için kâğıt, kalem, silgi, metal çubuk, metal plakalar, ahşap plakalar, alüminyum folyo, çubuklar, doğal ve yapay tüm artık ve atık malzemeler, yapıştırıcılar, testere, çekiç ve çivi gibi malzemelerden faydalanabilirsiniz.  “Doğa bekçi ile değil sevgi ile korunur.” Bu cümle ile ilgili ne düşünüyorsunuz?  “doğa sevgisi” temalı üç boyutlu komposizyon çalışması yapacağız.            Doğal ve yapay tüm artık ve atık malzemelerden yapılmış eserleri inceleyelim. (Görsel 3.99, 3.100).                         Çalışacağınız eskizlere bağlı kalınarak hazır veya atık malzemeler imkânları doğrultusunda çakılarak, yapıştırılarak, eklenerek, kırılarak kullanacağız. Özgün kompozisyonlar kurularak heykel çalışmalar yapmanız bekliyoruz.                         Çalışmalarda boşluk ve doluluk alanlarının dengeli dağılımına dikkat edelim(Görsel 3.98, 3.99, 3.100).               Birbirinizn çalışmalarını eleştirerek bu çalışmalara önerilerde bu­lunabilirsiniz.Sorumluluk alanlarınızı,çalışma bitiminde çevresel temizliklerinizi yaparak,çalışmalarınızı tamamlayınız. Görsel 3.98: Üç boyutlu çalışma örneği   Görsel 3.99: “Gitar”, 1914, Pablo Picasso, ?, Heykel (demir-çelik-metal-tel), Museum of Modern Art, New York, ABD   Görsel 3.100: “Boğa”, 1958, Pablo Picasso, ?,Heykel (kontrplak-ağaç dalı-çivi-vidalar), Museum of Modern Art, New York, ABD   Çalışmalarınızı yaparken, kompozisyon ögelerine dikkat ederek bir araya getirmeye çalıştığınıx tasarımlarınızın nasıl göründüğünü belli aralıklarla kontrol etmelisiniz. Oluşturmak istediğiniz  üç boyutlu çalışmalar için elde ettiğiniz birimleri birleştirmeden önce farklı şekillerde deneyerek, özgün ve işlevsel bir bütün oluşturmaya özen gösterme­lisiniz. Kompozisyonlarınızı oluştururken hacim, doku, ışık-gölge, pers­pektif ve yüzey kavramlarını göz önünde bulundurmalısınız. Çalışmalarınızın sonunda  işlevsel ve özgün olan tasarımlarınızı bir araya getirerek sabitlemelisiniz. Kullandığınız malzemeleri dikkate alarak özgün çalışmalar yapmalısınız. Üç boyutlu çalışmalarda denge, hareket, hacim ve ölçü-oranına dikkat etmelisiniz. Yapacağınız çalışmalara başlamadan önce mutlaka eskiz çizmelisiniz Kâğıt Hamurunun Hazırlanışı: Yeterli miktarda gazete kâğıdı küçük parçalara ayrı­larak leğenin içinde ıslatılır. Hazırlanan karışım kazana aktarılır. 20-25 dakika karıştırılarak kaynatılır ve karışımın özdeşleşmesi sağlanır. Hazırlanan karışım uygun bir kaba boşaltılır ve karışımın soğuması beklenir. Hazırlanan karışım soğuma aşamasından sonra naylon poşetin içine ufalanır. Hazırlanan karışıma tutkal eklenerek, karışım ucu geniş bir mala yardımıyla ezi­lerek hamur hâline getirilir. Kâğıt hamurunun kurumaması için hamur naylon poşette muhafaza edilir. Yapılan çalışma ne kadar ayrıntılı ise kâğıt hamuru da o kadar pürüzsüz hazırlanmalıdır. Yoğunluğu ekmek hamuru kıvamında olmalıdır (Görsel 3.101). Görsel 3.101: Üç boyutlu çalışma örneği Daha sonraki aşamada yapılacak üç boyutlu heykel çalışması için tel, modelin iskelet yapısına uygun biçimde şekillendirilir (Görsel 3.102). Yapılan eskize uygun olarak hamurdan küçük parçalar alınır ve iskelete yığmalar yapılarak modle (maddeleri üç boyutlu olarak bi­çimlendirme işi) edilir. Kâğıt hamurunda kurumalar olabilir. Bu durumda tutkalla nemlendirme yapılabilir. Şekillendirme işlemi eskize uygun olarak tamamlanınca uygun bir ortamda kuruma­ya bırakılır. Dış yüzey kurudukça modelaj kalemleri, zımpara ve maket bıçağı yardımı ile ince ayrıntıların şekilendirilmesine devam edilebilir. Yapılan çalışma istenirse renklendirilebilir. . Görsel 3.102: Üç boyutlu çalışma örneği   2.1. Rölyef Çalışması Üç boyutlu çalışma yapmak için obje, kil, plastilin, modelaj kalemleri, kâğıt, kalem, maket bıçağı, lastik tokmak, 6-7 cm yüksekliğinde ve 25x35 cm ölçülerinde ahşap çerçeve, arap sabunu, kartonpiyer alçı, kova, su ve plastik kaplara ihtiyacımız var. Bu malzemelerle rölyef çalışması yapacağız. Görsel 3.103: Rölyef çalışmalarına örnek Organik formların fiziksel ve doku özellikleri inceleyerek, bu doğrultuda eskizler hazırlayabilirsiniz. Doğadaki hayvanların, bitkilerin ve objelerin farklı yönlerden eskizleri çizilebilinir.. 6-7 cm yüksekliğinde ve 25x35 cm ölçülerindeki ahşap çerçevenin içi kil ile doldurularak 2-3 cm kalınlığında kil plaka hazırlamalısınız. (Görsel 3.103). Hazırlanan eskizler doğrultusunda bir plaka üzerine kil ile biçimlendirme çalışması yap­acağız. Yapılan çalışmanın tek yönlü negatif kalıbını almak üzere kovaya su konur. Suyun içine kartonpiyer alçı eklenerek alçı karışım hazırlanır. Suya katılan alçı, suyun yüzeyinde ada oluşturduğunda bir çubuk yardımıyla tomurcuklar kalmayıncaya kadar karıştırılır. Hazırlanan alçı karışım, yaptığımız çalışmanın çerçevesi içine yavaşça dökülür ve alçı karışımın donması beklenir. Alçı donduktan sonra, döktüğümüz alçı ile içindeki kil ayrıştırılarak negatif bir kalıp elde edilir. Kalıbın içi temizlenerek arap sabunuyla sıvanır. Elde edilen alçı kalıp, döküm yapmak üzere negatif yüzeyi yukarı gelecek şekilde düz bir yüzeye yerleştirilir. Alçı hazırlanan kovada aynı yöntemle yeniden alçı karışım hazırlanarak kalıp içine dökü­lür. Dökülen alçının donması beklenir. Dökülen alçı lastik tokmak yardımıyla yavaşça ve dikkatlice negatif kalıptan çıkarılır. Elde edilen pozitif kalıp kurutulur ve isteğe bağlı olarak boyanabilir. 2.2. Üç Boyutlu Heykel Çalışması Üç boyutlu çalışma yapmak için kâğıt, kalem, silgi, kil, su, kova, alçı, sünger, metal, ahşap tokmak, lastik tokmak, arap sabunu, ahşap plaka, modelaj kalemleri, tarak, metal çubuk, tahta plakalar ve bez parçalara ihtiyacımız var. Ayrıca daha önce hazırladığınız eskiz çalışmalarını daihtiyaç duyacağız. Görsel 3.104: Üç boyutlu çalışma örneği   Üç boyutlu çalışmalarınızı büyük boyda veya daha küçük boyda yapabilirsiniz. Yapaca­ğınız figürün kil aşamasında dik durması, kil yığmaların yapılabilmesi ve her açıdan rahat ça­lışılabilmesi için kilin altına koyacağınız ahşap plakayı hareket edecek ve dönebilecek şekilde uygun bir yere yerleştiriniz.     Yapılan eskizler doğrultusunda ahşap plakanın üstüne metalden veya ahşaptan iskelet (armatür) yaptırılır (Görsel 3.104). Bu iskelet üzerine önceden hazırlanmış uygun kıvamlı kilden yığmalar yapılır. Çizim ve eskizler doğrultusunda çizime bağlı kalınarak şekillendirme yapılır. Çalışma sırasında şekillendirmeye yardımcı olması için tarak, metal çubuk, modelaj kalemleri, metal levhalar, sünger, bez, ahşap tokmak vb. aletlerden yararlanılır. Çalışmaya ara verildiğinde kilin kurumaması için çalışmalar çöp poşetleriyle hava al­mayacak ve kurumayacak şekilde sıkıca sarılır. Çalışma tamamladığında kalıp alma işlemine geçilebilir. Metal plakaları kile saplayarak ve plakalar arasında aralık vermeden figürü ikiye ayı­racak şekilde bir hat oluşturulur. Kovaya su konur ve suyun içine kartonpiyer alçı ilave edilerek alçı karışım hazırlanır. Ancak suya eklenen alçı, suyun üstünde ada oluşturduğunda bir sopa yardımıyla to­murcuklar kalmayıncaya kadar karıştırılır. Alçı karışım, uygun pozisyona getirilen kil figürün metal plakalarla ayrılan yarı yüzü­ne, yavaş yavaş akıtılarak alçı karışımın donması beklenir. Alçı kalıp ısınıp soğudu­ğunda kullanıma hazır hâle gelmiş demektir. Donma ve soğuma işlemi bittikten sonra figürün diğer yüzeyi için de aynı işlemler yapılır. İkinci yüzeyin de ısınma ve soğuma işlemi tamamlandıktan sonra figürü ikiye ayıran metal plakalar kilden çekilerek çıkarılır. Alçı kalıbın iki yakası lastik tokmak ve diğer aletler yardımıyla yapılan kil figüründen yavaşça ayrılır. Kalıp içinde kalan kil parçaları temizlenir. Oluşturulan negatif kalıbın içi arap sabunu ile sıvanır. Kalıbın iki yakası birleştirilerek, içine malzeme döküldüğünde açılmayacak şekilde metal telle veya lastik şeritlerle sıkıca sarılır ve sabitlenir. Kalıbın iki yakasının birleş­tiği yerler kil ile sıvanır. Negatif kalıbın içine doldurulmak üzere tekrar alçı karışım hazırlanır. Hazırlanan alçı karışım, kalıbın üst tarafında bırakılan delikten kalıbın içine dolduru­lur. Alçı karışımda hava kabarcığı kalmaması için kalıp hafifçe sallanır. Alçı donmaya bırakılır. Isınma ve soğuma işlemi bittiğinde kalıp birleşme yerinden lastik tokmak yardımıyla açılır. Negatif alçı kalıbın pozitif dökümden lastik tokmak yardımıyla yavaşça ayrılması sağ­lanır. Kalıp içinden çıkan pozitif çalışmaya rötuş yapılır. İsteğe bağlı olarak çalışma boyanabilir.   3. Üç Boyutlu Çalışmalarda Sanatsal Düzenleme İlkeleri Üç boyutlu çalışmalarda denge, hareket, hacim ölçü ve oran önemli ögelerdendir. 3.1. Denge: Bir sanat eserini oluşturan ögelerin bütün içinde kompozisyon düzenini oluş­turacak biçimde dağılımıdır. Üç boyutlu çalışmalar mekân içinde estetik biçimler yaratmayı amaçlar. Üç boyutlu ça­lışmalarda biçim-tema birleşmesi ön plana çıkar. Belirli nesne ya da konuları betimleyen ve hareket etmeyen kütlelerden oluşan bu sanat dalı; kompozisyon içinde boş-dolu, büyük-küçük, yatay-dikey, uzun-kısa vb. zıt ilişkiler ile eserde dengeyi sağlar. Görsel 3.105: “Bisiklet Tekeri”, 1951,Marcel Duchamp, ?, Heykel (metal jant-boyalı ahşap tabure), Museum of Modern Art, New York, ABD   Marcel Duchamp [Marsel Duşamp (1887-1968)], bir taburenin üzerine ters olarak monte ettiği “Bisiklet Tekerleği” adlı eserinde malzeme ve işlevleri farklı iki nesneyi bir araya getirmiş­tir. Üzerinde nesne olması gereken tabureye bir bisiklet tekerleği koyarak tekerleğe yaşamsal bir özellik yüklemiştir. Bu tezatlıkların birleşmesi eserde dengeyi sağlamıştır (Görsel 3.105).               3.2. Hareket: Eser üzerinde unsurların konumlarından, duruşundan kaynaklanan statik dengenin ve yönlerin sanatçı tarafından kurgulanması sonucu oluşan dinamizmdir. Eserdeki yüzeylerde yön değişikliği ve tekrarlar forma hareketlilik kazandırır. Eserlerin enerjisi veya gücü var gibi görünür, devinim hâlinde olduğu izlenimini verir. Bu devinim gerçekte yoktur. Görsel 3.106: “Meta-Mekanik”, 1955, Jean Tinguely, ?, Heykel (demir-metal tel-kablolar-renklendirilmiş metal parçalar-elektrik motoru), Museum Tinguely (Müzyum Tingili) , Baseı (Bezey), İsviçre Jean Tinguely’nin [Jim Tingili (1925-1991)] eserleri dönen silindirler, kayışlar, motorlar, jantlar, dişliler ve krank millerinden oluşur. Sanatçı; geometrik metal elemanlar, farklı hızlarda ha­reket eden çemberler ve bu çemberler üzerinde yer alan kısa çubuklardan oluşan “Meta-Mekanik” adlı eseri ile izleyicide hareket izlenimi bırakan bir kompozisyon oluşturmuştur (Görsel 3.106).             3.3. Hacim: Nesnelerin uzayda yer kaplayan masif kütlesi anlamına gelmektedir. Başka bir anlatım ile hacim, dördüncü boyutta yani mekân boyutuna sahip olmayan üç boyutlu bir nesnenin özelliğidir. Üç boyutlu çalışmalardan özellikle heykel başlı başına mekânda hacim oluşturma sanatıdır. Sanatçılar hacmi sağlayabilmek için taş, tunç, bakır, kil, alçı, ağaç vb. mal­zemeleri çeşitli biçimlerde betimlerler. Görsel 3.107: “Uzayda Kuş”, 1923, Constantin Brancusi, ?, Mermer Heykel,Metropolitan Museum of Art (Metropolitın Müzyum of Art), New York, ABD   Constantin Brancusi [Konstantin Brankusi (1876-1957)] “Uzayda Kuş” adlı eserinde fi­gürlerin hacimli kütlelerini yalın biçimde betimlemiştir. Eserde ana gövdeyi oluşturan soyut­lanmış kuş figürü ve kaidesi ahşap malzeme ile bütünleşmiştir (Görsel 3.107).            3.4. Ölçü ve Oran: Kompozisyondaki objelerin kendi içindeki parça-bütün ilişkisi veya birbirleriyle büyüklük-küçüklük ilişkileridir. Formun kendi içindeki boyutların kendi arasında anlamlı bütün oluşturulmasına yönelik estetik ilişkilerdir. Görsel 3.108: “Madame L.R.”, 1918,Constantin Brancusi, ?, Ahşap Heykel, Özel Koleksiyon   Constantin Brancusi’nin “Madame” adlı eseri ahşap modernist bir heykeldir. Sade ve soyut bir tasarımdır. Eseri oluşturan birimlerin birbirleri ile ve bütün ile olan ölçü uyumu soyut­lanan insan figürünü betimler (Görsel 3.108). Üç boyutlu çalışma uygulamalarında kullanılacak olan sanatsal düzenleme ilkeleri sanat­çının kullanacağı üsluba göre oran, ölçü, eklemlenme ve denge gibi temel sorunlara yaklaşımı ile belirlenir. Heykeli oluşturan biçimlerin çevre, izleyici ve birbirleri ile ilişkisi açısından ko­numlandırılması (yönlendirme) eksenler ve varsayılan düzlemler aracılığı ile gerçekleşir. Öğ­rencilerinize üç boyutlu çalışmalarda sanatsal düzenleme ilkelerini, farklı malzemeleri kullana­rak yapacakları çalışmalarda uygulamalarını söyleyiniz. Eksen, simetrik ya da simetriğe çok yakın bir hacmin ya da hacimler grubunun odak noktasından geçtiği varsayılan çizgidir. Varsayılan düzlemler ise bir tanesi önde, iki tanesi iki yanda, bir tanesi de yatay durumda olmak üzere dört tanedir. Bunlar hacimli eksen ve yüzeyle­rin hareket, konum yönünü belirlemeye yarar. Bir heykelin ölçeği çevredeki başka nesnelerin boyutları göz önüne alınarak belirlenir. Heykelin çeşitli ögelerinin bir araya getirilmesine ise eklemlenme denir. . ESER İNCELEME ÖRNEĞİ Öğrencinin Adı ve Soyadı:....................... Aşağıdaki form seçtiğiniz heykel çalışma­sını çözümlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. İlgili yerleri lütfen doldurunuz. Betimleme 1. Heykelin biçimi (soyut, figüratif vb.) nasıl­dır? 2. Heykel ne renktir? 3. Heykel pürüzlü, düz vb. nasıl bir dokuya sahiptir? 4. Nerelerde boşluk görünüyor?     5. Heykel taş, mermer, pişmiş toprak, tahta, cam, maden vb. hangi malzemeden yapılmış?     6. Hangi bakış açısından eseri en iyi şekilde görebiliyorsunuz (çevresinde dolaşarak, kar­şıdan, yandan vb.)? 7. Işık-gölgeyi heykelin nerelerinde görüyorsunuz? 8. Heykelin konusu nedir? Çözümleme 1. Heykel hareketli mi? Nasıl bir harekete sahip? 2. Heykel dengeli duruyor mu? Eserin dengesini ne sağlamış? 3. Heykelin ölçüleri gerçeğine oranla nasıldır? 4. Heykelde en çok dikkatinizi çeken yer neresi? Sanatçı, dikkati oraya çekmek için ne yapmış? 5. Heykelde kıvrım, hareket, doku, boşluk, renk vb. açılardan düzenli ya da düzensiz tek­rarlar var mı? Yorumlama 1. Heykel hüzünlü, neşeli, gururlu, mağrur, güçlü vb. nasıl bir ifadeye sahip? 2. Heykelin aktarmaya çalıştığı tema ya da semboller neler olabilir? 3. Heykel sizde hüzün, neşe, gurur vb. gibi duygulardan hangisini uyandırdı? 4. Heykel size neleri çağrıştırıyor? 5. Heykele bir isim veriniz. Yargı 1. Heykelde benzetme kaygısı güdülmüş mü? 2. Sanatçı duygularını vurgulu bir şekilde anlatabilmiş mi? 3. Heykel daha çok rengi, dokusu ile mi yoksa biçimsel özellikleri ile mi dikkatinizi çe­kiyor?       4. Heykel yalnızca sanatsal amaçlı mı yapılmış yoksa başka bir amaca, bir düşünceye de hizmet ediyor mu?
ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER VEYA İLERİ DÜZEYDE ÖĞRENME HIZINA SAHİP OLAN ÖĞRENCİLER İÇİN EK ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ETKİNLİKLERİ	Öğrenme güçlüğü olan öğrencilerinizin öğrenme gayret ve grafi­ğini, hızlı öğrenen öğrencilerinizin öğrenme hızlarını da dikkate alınız. Bu öğrenciler için eğitim öğretim yılı başında Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu ve BEP Geliştirme Birimi’nin iş birliğiyle Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı’nı hazırlayınız. Bireyselleşti­rilmiş Eğitim Programı (BEP) doğrultusunda hazırladığınız kriter­lere göre ölçme ve değerlendirme yapınız. Gerekli dokümanlar ve bilgilendirmeler https://grslsntlr.blogspot.com/2020/12/kaynastirma-ogrencilerinin-egitimine.html adresinde verilmiştir.
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME	1 -Çalışmaların öğretmen tarafından değerlendirilmesi ve sürecin takip edilmesi sağlanacaktır.