|
Hacet penceresi |
Evliyaların türbelerinde sandukanın bulunduğu odanın içine bakan parmaklıklı küçük bir pencere olup buradan ziyaretçiler dua ederler. |
|
Hacim |
(oylum). |
|
Haç |
Eski zamanlardan bu yana çeşitli ülkelerde görülen süsleme ve sembol formudur. Hıristiyanlıkta İsa’nın çarmıha gerilişini temsil etmekte olup, başka kültürlerde de süs motifi olarak kullanılmıştır. Haç işaretleri çeşitli isimlerde ve çeşitli biçimlerdedir. Örneğin bunlardan Cilâlı Taş Çağında görülen ve muntazam bir artı işareti biçiminde olana Yunan haç, denilir. latin haçı; andrea haçı vb. |
|
Hafifletme kemeri |
Boşaltma kemeri de denir. Hafifletme kemeri, kapı ve pencere gibi mimari açıtların üstüne konan kirişin, üzerine gelen ağırlığı azaltmak için, kirişin üst tarafına yapılan kemer. Böylece kirişin üzerine gelen duvar ağırlığının bütünü kemer aracılığı ile yan duvarlara aktırılmış olur. |
|
Hafriyat |
Kazı |
|
Halk sanatı |
Yapılışı ve kullanılışı. belli bir yöredeki kentleşmemiş halka ait olan eşyayı kapsayan sanatlar. Halk sanatı ‘nın yapıldığı yerler, köy ve kasabalar ile seçkin yönetim sınıfının etkilemediği kent dolaylarıdır. Halk sanatı , yöresel geleneklere sıkı sıkı ya bağlıdır ve kişisel buluşlara pek az tahammül eder. Bu bakımdan halk sanatı, yaşayan ve devamlı değişen kişisel çağdaş sanat akımlarına ters düşer. Halk sanatını yapan kişi çalıştığı işin geleneksel biçim, renk ve tekniğini ve hatta aletlerini muhafaza eder ve devam ettirir. Bu yüzden halk sanatının bir işi yeni de yapılsa, y.y.’lar öncesinin örneklerinden ayrılık göstermez. Yöresel giysiler, çeyizler, kapkacak, at arabaları. koşumlar, araba süslemeleri, köy evleri ve möbleleri, dokuma, kilim, çorap. heybe, çadırlar, mahalli süs eşyaları, kahvelerde yeralan kimi resimler ile bu alanla ilgili özellikleri taşıyan herşey halk sanatı örnekleridirler.
Bugün halk sanatını etkileyen ve bozan etkenler, endüstri ürünlerinin ucuzluğu, her yere girmesi, makinenin alet olarak halk sanatı eşyalarının yer yer yapımında kullanılması, kent yaşamının köy ve kasabalara girmesi, ayrıca turizmin halk sanatı işlerine olan isteği nedeni ile üretimin zevki dejenere etmesidir. Bugün geri kalmış diye adlandırılan ülkelerde halk sanatı henüz sağlıklı yaşamını sürdürebilmektedir. İlk kez I9. y.y.’da halk sanatı ile ilgili eşya, batılı ülkeler tarafından toplanmağa ve müzeleri kurulmağa başlar. 1928 de ilk halk sanatı kongresi Prag’da yapıldı. “Art Populaire, travaux artistiques et scientiphiques au premier congres international, 2 Bde, 1932” diye bir de kitap yayımlandı. Halen ülkemizdeki halk sanatı ile ilgili eşyayı yurdumuzu tarayarak toplayan bir hayli yerli ve yabancı kolleksiyoncu vardır. |
|
Hallstatt kültürü |
Avusturya’da bulunan bir kazı yerine göre isim verilmiş M.Ö. 900—500 arası Avrupadaki ilk demir devridir. |
|
Halvet |
Hamamlarda bir kişinin yıkanmasına mahsus kurnalı hücre. Ayrıca ibadet için bir insanın kapandığı oda. Hamamlarda terlemek için yapılmış sıcak yer. |
|
Ham Sanat |
Art Brut (ham sanat), 1945’te Fransız sanatçı ve yazar Jean Dubuffet’nin (1901-1985),
eğitimli sanatçıların dışındaki insanların yaptığı resimler ve çizimler ve
heykellerden topladığı koleksiyonu tamamlamak için bulduğu terimdi. Dubuffet
bu insanları gerek akademik eğitimin, gerekse toplumsal uzlaşımların
ölüleştirici etkilerinden masun ve bu yüzden gerçek ifade ediciliği
sağlayacak yaratıcı eserler üretmeye ehil sayıyordu. 2.Dünya Savaşı yeni sona
ermişti ve Avrupa’nın büyük kısmı enkaz halindeydi. Gelenekler ve değerler,
en az şehirler ve kasabalar kadar moloz yığınına dönmüş, sanatçılar da başka
herkes gibi her şeye baştan başlama halinde görünüyordu. Dubuffet’nin
ilgilerini kışkırtan şey, savaş öncesi Sürrealistlerin, işgal sırasında
açılan çocuk sanatı sergilerinde
ve büyük ölçüde de savaş-sonrasında 1946’da ve 1950’de Paris’teki St-Anne
psikiyatri hastanesinde hastaların çalışmalarıyla açılan sergilerde delilerin yaptıklarına duydukları ilgiydi.
Dubuffet ayrıca Berlinli psikiyatrsit Dr.Hans Prinzhorn’un öncü çalışması
Artistry of the Mentally Il’i /1922) okumuş ve 1945’te İsviçre’deki
psikiyatri hastanelerini dolaşmıştı. Modern Çağda Sanat, Amy Dempsey, Çeviri: Osman Akınhay, Akbank Yayınları |
|
Hamam |
Yıkanılacak yer. Bura da yalnız eski hamamlar kastedilmektedir. Antikitede hamamlar, Romalılar zamanında çok gelişmiş ve bugünkü en mütekamil topluma mahsus hamamlar kadar iyileri yapılmıştı. Roma hamamları bekleme yerleri, soyunma yerleri, soğukluk, sıcaklık kısımları, yüzme havuzları ile muazzam tesislerdi. Biz hamamların geliştiği bir diğer zamanı da Osmanlılarda görüyoruz. Hamamın ısıtıldığı yere külhan denir. Bilhassa Osmanlı hamamları Türk hamamları adı ile bütün dünyada ün yapmıştır. |
|
Hamlama |
Porselenin yapılmasında çamurdan eşyanın ilk kez pişirilmesine denir. |
|
Hamur boya |
Boyayı ince hamur kıvamında kullanma. Bu çalışma bilhassa barok çağ ressamlarından olan Rembrandt’da ilk ve en güzel örneğini vermiştir. Zamanımız resminde de hamur halinde boyayı kullanma önem kazanmıştır. |
|
Han |
Eskiden kent ve kasabalar da ya da yol üzerinde yolcuların hayvanları ile birlikte konakladıkları ya da kaldıkları binalar. |
|
Hane |
Ev, mesken, |
|
Hanikah |
Merkez. İlk niteliğine sahip büyük tekke. Dergâh. |
|
Hareketli resim |
Basit, çoğunlukla geometrik biçimli, kaleidoskop örneği resimler, ışıklı borular, cam, plastik maddeler, metal plaklar, jaluziler, mercekler ve lambalar ve giderek makineler aracılığı ile elde edilen resim ya da hayallerine denir. |
|
Harem |
İslam evlerinde yalnız kadınlara mahsus olup erkeklerin girmesine yasak olan kısma verilen addır. |
|
Harman |
Yapı malzemesi olan harç ya da beton yapmak için kum kireç ve çimentoyu orantıl, olarak bir yığın yapıp bunları muntazam bir şekilde sıra ile karıştırarak yığının her tarafına istenilen maddelerin dağılmasını (su katılmadan önce) temin etmeye denir. |
|
Hasbahçe |
Saraylarda krallara mahsus olan bahçeye denir. |
|
Hasır örgü |
Roma ve Bizans sütun başlıklarının hasır biçimindeki oymalı süslemeleri. |
|
Hat |
Çizgi anlamına kullanılmaktadır. Ancak hattı doğru anlamına kullanmak gerekir. |
|
Hatai |
Stilize yaprak, filiz ve çiçek motiflerinin bir birine dolaşması ile meydana gelen, Ortaasya menşeli Türk tezyinatına verilen isim |
|
Hâtem |
Mühür. |
|
Hâtemkari |
Sert taş ya da maden üzerine mühür kazıma ya da kakma sanatı. (glyptik) |
|
Hatıl |
Bir duvar içinde ufki olarak konulan beton, tahta, ya da tuğla kiriş. Hatıl duvar içinde, üzerine gelen yükü, eşit bir şekilde duvarda ufki olarak dağıtmak için kullanılır. |
|
Hatire |
Etrafı çitli, duyarlı ya da parmaklıklı aile mezarlarına denir. |
|
Hator |
Eski Mısırda öküz boynuzları olan bir tanrıdır. |
|
Hator üslübu |
Eski Mısır’da kullanılmış bir mimari üslübu olup bunda sütunların başlıklarında boynuzlu Hator tanrısının kabartmaları bulunur. |
|
Hatti Sanatı |
Anadolu’nun Mezopotamyalılar tarafından Hatti Ülkesi olarak anılmasından yola çıkılarak yapılan değerlendirmelere göre, bu bölgede M.Ö. 2500-2000 tarihleri arasında gelişmiş olan uygarlığın da Hattilere ait olması gerektiği öngörülmüştür. Ekrem Akurgal’ın yaptığı ayrıntılı araştırmalar, Hatti sanatının varlığını da ortaya koymuştur. Buluntular arasında yer alan vazo biçimleri, heykelcik tipleri ve özellikle bezeme çeşitleri çok belirgin bir üslup birliği oluştururlar. Hatti Sanatına ilişkin Ekrem Akurgal’ın görüşlerini aşağıda alıntılıyoruz: Orta Anadolu’da Hititlerden önce Hattilerin oturduklarını kesin olarak öğrendikten sonra bu yörede kazılarla elde edilen buluntuları inceleyelim: Orta Tunç Çağı’na giren eserlerin en güzelleri ve en önemlileri, Kızılırmak kavisi içinde olmak üzere, Çorum’da Alacahöyük’te, Amasya’da, Mahmutlar’da ve Tokat İli’nde Horoztepe’de günyüzüne çıkarılmışlardı. http://tayproject.org/TAYages.fm$Retrieve?CagNo=122&html=ages_detail_t.html&layout=web Hatti Sanatının Stil Özellikleri Alacahöyük ve Horoztepe’de ortaya çıkarılan altın kadehler Anadolu’nun Khalkolitik Dönem’den beri bilinen meyveliklerinin gelişmiş bir örneğidir. Aynı kazılarda elde edilen altın testiler de eski Anadolu vazoculuğunun bir başka özgün kap şeklidir. Hele söz konusu altın kapların bir çeşit oluk ya da yiv yöntemi ile bezenmesi de eski bir Anadolu süsleme biçimidir. Alacahöyük’te bir mezarda bulunan bir toprak kap yukarıda andığımız Alacahöyük ve Horoztepe altın kapları gibi oluklu bir bezeme göstermektedir. Aynı oluklu bezeme yöntemini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde ortaya çıkan idollerde, mühürlerde ve ağırşaklarda da görmekteyiz. Söz konusu oluklarla meydana getirilen artı işareti ve fırıldak çeşidi motifler Horoztepe ve Mahmatlar’da ortaya çıkan altın kaplarda, Ahlatlıbel, Etiyokuşu ve daha başka Anadolu merkezlerinde ele geçen idol, mühür ve ağırşak gibi eşyada da görülmektedir. Özünde oluk ya da yivlerle oluşturulan bu bezeme yöntemine şüphesiz Anadolu’da ve başka ülkelerde de rastlanmaktadır. Ancak Alacahöyük, Horoztepe, Mahmutlar, Etiyokuşu, Ahlatlıbel, Alişar, Tarsus ve yarımadanın aynı dönemdeki başka yerlerinde, hep aynı oluklu bezeme yönteminin egemen olması ve onunla meydana getirilen motiflerin sözü geçen merkezlerde aynen tekrarlanması bir rastlantı olmasa gerektir. Kaldı ki M.Ö. 2500-2000 tarihlerindeki Anadolu eserlerinde başka yönlerden de belirgin bir stil birliği gözlenmektedir. Kykladlarda ve Troia’da da ele geçen bir hançer tipinin Tarsus’ta ve özellikle Alacahöyük ile Horoztepe’de güzel ve bol örneklerle temsil edilmiş olması, onun Anadolu’da bir Hatti icadı olduğu kanısını vermektedir. Bunun gibi Alacahöyük’te gün ışığına çıkarılan tunç aynaların da M. Mellink’in belirttiği üzere Kykladlarda bulunmuş olup, yanlışlıkla tava diye tanımlanan toprak aynalara örneklik oluşturduğu anlaşılmaktadır. Alacahöyük aynalarının tunçtan, Kykladtakilerin ise topraktan yapılmış olması bu izlenimi vermektedir. Alacahöyük gömütlerinde gün ışığına çıkan güneş kurslarındaki bezemelerin üslubu Anadolu Hatti karakterindedir. Söz konusu eserlerde, Alacahöyük diademlerinde ve kurslarında görülen kafes ya da ızgara biçimindeki bezeme yöntemi de, Anadolu’nun Hattili bir özelliği olup, Kültepe’nin çok renkli keramik süslemelerinde de görülür. Alacahöyük’ün hayvan heykelcikleri, altın fibula ve diademlerinde gözlenen kabarık nokta dizilere, konsantrik ya da ortaları noktalı dairelere, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bulunan idollerde de rastlanmaktadır. Birçok Anadolu Orta Tunç Çağı kaplarında, oluklu bir daire ile evnili düğme ya da küçük boynuz biçimli şişkinlikten oluşan motif Horoztepe’nin, Alaca-Höyük’ün altın, gümüş ve bakır kaplarında da karşımıza çıkmaktadır. Alacahöyük, Ahlatlıbel, Etiyokuşu ve Anadolu’nun daha başka yerlerinde bulunmuş olan yarım yuvarlak biçimli idol başları da, Horoztepe sistrumlarının ve Alacahöyük güneş kurslarının kenarlarında görülen satellitleri ya da üç başlı tomurcukları ve balta başlarını andırırlar. Aynı stil birliğini bir ölçüde de olsa Beycesultan ve Troia II’de buluruz. Görülüyor ki Orta ve Güneydoğu Anadolu’da yani Hattilerin oturdukları bölgelerde, aşağı yukarı M.Ö. 2500-2000 tarihlerinde meydana gelen eserlerde özellikle Alacahöyük ve Horoztepe’de ortaya çıkarılan altın kadehler Anadolu’nun Khalkolitik Dönem’den beri bilinen meyveliklerinin gelişmiş bir örneğidir. Aynı kazılarda elde edilen altın testiler de eski Anadolu vazoculuğunun bir başka özgün kap şeklidir. Hele söz konusu altın kapların bir çeşit oluk ya da yiv yöntemi ile bezenmesi de eski bir Anadolu süsleme biçimidir. Alacahöyük’te bir mezarda bulunan bir toprak kap yukarıda andığımız Alacahöyük ve Horoztepe altın kaplan gibi oluklu bir bezeme göstermektedir. Aynı oluklu bezeme yöntemini Anadolu’nun çeşitli yerlerinde ortaya çıkan idollerde, mühürlerde ve ağırşaklarda da görmekteyiz. Söz konusu oluklarla meydana getirilen artı işareti ve fırıldak çeşidi motifler Horoztepe ve Mahmutlar’da ortaya çıkan altın kaplarda, Ahlatlıbel, Etiyokuşu ve daha başka Anadolu merkezlerinde ele geçen idol, mühür ve ağırşak gibi eşyada da görülmektedir. Özünde oluk ya da yivlerle oluşturulan bu bezeme yöntemine şüphesiz Anadolu’da ve başka ülkeler de de rastlanmaktadır. Ancak Alacahöyük, Horoztepe, Mahmatlar, Etiyokuşu, Ahlatlıbel, Alişar, Tarsus ve yarımadanın aynı dönemdeki başka yerlerinde, hep aynı oluklu bezeme yönteminin egemen olması ve onunla meydana getirilen motiflerin sözü geçen merkezlerde aynen tekrarlanması bir rastlantı olmasa gerektir. Kaldı ki M.O. 2500-2000 tarihlerindeki Anadolu eserlerinde başka yönlerden de belirgin bir stil birliği gözlenmektedir. Kykladlarda ve Troia’da da ele geçen bir hançer tipinin Tarsus’ta ve özellikle Alacahöyük ile Horoztepe’de güzel ve bol örneklerle temsil edilmiş olması, onun Anadolu’da bir Hatti icadı olduğu kanısını vermektedir. Bunun gibi Alacahöyük’te gün ışığına çıkarılan tunç aynaların da M. Mellink’in belirttiği üzere Kykladlarda bulunmuş olup, yanlışlıkla tava diye tanımlanan toprak aynalara örneklik oluşturduğu anlaşılmaktadır. Alacahöyük aynalarının tunçtan, Kykladtakilerin ise topraktan yapılmış olması bu izlenimi vermektedir. Alacahöyük gömütlerinde gün ışığına çıkan güneş kurslarındaki bezemelerin üslubu (Yukarıda ilk resim) Anadolu Hatti karakterindedir. Söz konusu eserlerde, Alacahöyük diademlerinde ve kurslarında görülen kafes ya da ızgara biçimindeki bezeme yöntemi de, Anadolu’nun Hattili bir özelliği olup, Kültepe’nin çok renkli keramik süslemelerinde de görülür. Alacahöyük’ün hayvan heykelcikleri, altın fibula ve diademlerinde gözlenen kabarık nokta dizilere, konsantrik ya da ortaları noktalı dairelere, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde bulunan idollerde de rastlanmaktadır . Birçok Anadolu Orta Tunç Çağı kaplarında, oluklu bir daire ile çevrili düğme ya da küçük boynuz biçimli şişkinlikten oluşan motif Horoztepe’nin, Alaca-Höyük’ün altın, gümüş ve bakır kaplarında da karşımıza çıkmaktadır. Alacahöyük, Ahlatlıbel, Etiyokuşu ve Anadolu’nun daha başka yerlerinde bulunmuş olan yarım yuvarlak biçimli idol başları da, Horoztepe sistrumlarının ve Alacahöyük güneş kurslarının kenarlarında görülen satellitleri ya da üç başlı tomurcukları ve balta başlarını andırırlar. Aynı stil birliğini bir ölçüde de olsa Beycesultan ve Troia II’de buluruz. Görülüyor ki Orta ve Güneydoğu Anadolu’da yani Hattilerin oturdukları bölgelerde, aşağı yukarı M.Ö. 2500-2000 tarihlerinde meydana gelen eserlerde özellikle bezeme yönünden belirli ve özgün bir stil birliği egemendir.
|
|
Havale |
Yüksek anlamına gelir. Havale yıkılacakmış gibi yüksek bir bina anlamına gelir. Tahta perde anlamına da kullanılır. |
|
Havs |
( revaklı avlu). |
|
Hava perspektifi |
Çizgiye dayanmayan ve renklerle elde edilen derinlik. |
|
Hayali resim |
İnsanın kafasında tasavvur edip hiçbir yere bakmadan yaptığı resme denir. |
|
Hayat |
Üstü kapalı, önü tamamen bahçeye açık oda gibi, yazın ev halkının oturduğu yer. |
|
Hazne |
Hariçten boru ile bir eve getirilen suları bir yerde toplamak için yapılan depo gibi yer, havuz. Bunların büyüklerine ayazma denir. |
|
Helenistik Çağ sanatı |
Makedonya kralı İskender’in Önasyaya hakim oluşundan Romalıların bu yerleri zaptına kadar olan zamanda yapılan sanat. Bu sanat barok üslübu karakteri göstermiş ve Yunan klasik sanat ile ortaya konulan prensiplerin dağılmasını temin etmiştir. |
|
Hemispeos |
Eski Mısırda içi kayalara oyulmuş, cephesi dışarıda inşa edilmiş bir tapınak biçimidir. |
|
Hereon |
Eski Yunanda kahramanların adına yapılmış olan tapınaklara verilen isimdir. |
|
Herkülanüm |
Romalılar zamanın bir kent olup, Pompei ile birlikte M. 5. 79 yılında Vezüv yanardağının püskürttüğü lavlar ile ortadan kalkmıştır. Pompei gibi Herkülanum da bugün kazılarla ortaya çıkarılmıştır. |
|
Hermitaj |
Avrupa krallarının şehir ve saray hayatının gürültü ve merasiminden uzak inziva halinde yaşadıkları saraylarına verilen isimdir. |
|
Heykel |
Taş, bronz, ağaç, kil, alçı gibi maddelerle bir şeyi üç buutlu olarak tasvir etme sanatından çıkmış bir eser. İlk heykel eserlerinde yararlanılan maddenin ayrıca boyandığını fakat sonraları bizzat maddenin kendi renginin tercih edildiğini görüyoruz. Heykel bazı Çağlarda mimari yapının bünyesinden ayrı olarak dikkate alınmış, bazı ülkelerde yapının bünyesine uyan bir anlayışta yapılması uygun görülmüştür. İlk çağlarda h., tamamen tanrısal bir anlamdaki tasavvurları tasvir etmiş, zamanla krala ve sonra halk arasındaki lalettayin kişilerin, kimselerin heykellerine dönülmüştür. Zamanımızda ise h.’in plastik değerleri, eski çağların anlayışından çok farklı durum göstermektedir. Ayrıca doğa formların don, resme oranla daha az ayrılan sanat da heykel sanatıdır. |
|
Heykelci kalemi |
Heykelcilerin kili işlemek için kullandıkları ağaç ya da çelik. |
|
Heykel sütun |
Bilhassa Yunanda görülmüş bir sütun biçimi olup bunların kadın heykeli biçiminde alanlarına karyatid, erkek heykeli biçiminde olan sütunlara da “atlant” denir. ( karyatid, atlant). |
|
Hristiyan sanatı |
Bu sözcük altında ilk Hıristiyan sanatı kastedilmiştir. M.S. ilk y.y.’da Hıristiyanlığın yayıldığı Önasya ve İtalya’da bu din için yapılmış yapı, heykel, resim gibi eserleri içine alır. İlk Hıristiyanlığın tapınakları olarak bazilika formu kullanılmağa başlanmıştır. Heykeller: sarkofaj (mezar sandukası) rölyefleri, fildişi üzerine rölyefler, katakomplarda duvar resimleri, mozaikler, minyatürler ve küçük el işleri olarak dini eşyalar. İlk H.’nın formları an tik sanatın bilgilerine dayandığından bu SOn ot devrine aynı zamanda “Hıristiyan Antikite”si de denir. M.S. 6. y.y.’dan itibaren Bizans’ta Hıristiyanlık ilk kendine has özelliklerle yeni bir anlayışta bir sanat meydana getirir |
|
Hilani |
Birkaç ayakla çıkılan, önü revaklı ve açık, diğer üç tarafı sağır duvarlarla kaplı bir. Asur bina biçimidir. İlk örnekleri Hattilerde görülür ve Yunan megoronlarını hatırlatır. |
|
Hint sarısı |
Mango yaprakları ile beslenmiş ineklerin idrarından elde edilir. Dayanıklı ve bütün tekniklerde kullanılan bir boyadır. Kuruması zor olduğundan içine vernik koyulur. Piyasada bulunanlar taklit hint sarılarıdır. |
|
Hipogrif |
Yunanca hippos = ot ve griffon = kuş sözcüklerinden alınarak yapılmış bir kelime. Vücudun ön yarısı kuş başlı, kanatlı, arka tarafı ise at biçiminde efsanevi bir hayvan. |
|
Hipoje |
Yer altı mezarlarına denir. Hipoje eski kültürlerde Mısırda, Mezopotamyada Yunanda. Etrüsklerde ve Romalılarda görülür. Yerin altına kazılmış odalar halinde görüldüğü gibi, kayaların içine oyulmuş biçimde olanları da vardır. Bozan yerin üstüne inşa edilip üzeri toprakla tepe haline getirilmiş olanları da vardır. Yani tümülüsler ve kurganlar da hipojelerdir. H. genel anlamda bütün bu yer altı mezarlarını ifade etmektedir. |
|
Hipokost |
Roma hamamlarında, hamamı ısıtmak için zeminin altın da dolaşan alev ve duman yolları. Türk hamamlarındaki cehennemlik karşılığıdır. |
|
Hipostil |
Genel olarak tavanı sütunlara dayanan salon, çok sütünlu yapı. Yunancada hipo = alt; stulos = sütun sözcüklerinden yapılmış sütünlar altı anlamındadır. Hipostil tavanı sütunlar üzerine tutturulmuş büyük salonlardır. |
|
Hisar |
Kentlerin uygun yerlerinde yapılan surlar ve kulelerle çevrili kalelere verilen isimdir. |
|
Hitit Sanatı |
Eski Hitit Krallığı’nın askeri sivil ve dini mimarlık örneklerine, bu devletin başkenti olan Hattuşaş’ın (aslı “Hattuşa”dır) [Boğazköy] yanı sıra Alişar, Alacahöyük, Eskiyapar ve İnandık Höyüğü gibi önemli merkezlerde rastlanır. Bu yerleşmelerin hepsi surlarla çevrilidir. Ağaç dikmeler ve hatıllarla güçlendirilmiş kerpiçten yapılan sur duvarları, genellikle çokgen biçimindeki iri taşlarla örülmüş bir döşeğin üzerine oturur. Arası molozla doldurulmuş bir iç ve bir dış duvardan oluşan « sandık duvar» biçimindeki sur bedenleri ya testere dişi gibi çıkıntılıdır (Alişar) veya dışa doğru taşan dikdörtgen planlı kuleler ve burçlarla tahkim edilmiştir (Hattuşaş). İki yanında kuleler bulunan ana giriş kapılarından başka, sur bedeninin altındaki dar geçitler de şehre giriş çıkışı sağlamak amacıyla kullanılmıştır. Potern adı verilen bu bindirme tonozlu geçitlere özellikle Alişar ve Hattuşaş surlarında rastlanmaktadır. Alişar, Alacahöyük
ve başkent Hattuşaş’da bu dönemden kalma yerleşimlerin (Büyükkale’deki IVc
yapı katı) genel şeması eski Anadolu geleneğini yansıtır. Yapıların konumu,
bütün Hitit mimarlığında görüleceği gibi, arazinin topografik özelliklerine
en uygun biçimde tasarlanmıştır. Konutların planı ve yapı tekniği daha önceki
dönemin örneklerinden pek farklı değildir. Bu çağdan günümüze ulaşabilmiş en
önemli anıtsal mimari örneği ise İnandık Höyüğü’nün IV. yapı katında ortaya
çıkarılan dikdörtgen planlı tapınaktır. Genellikle toprak kırmızısı bir astada kaplanmış olan bu vazoların yüzeyi oldukça özenli bir şekilde açkılanmış, dış yüzleri de Eski Doğu ve Mezopotamya geleneğine uygun olarak yatay kesimlere bölünmüştür. Üçgen dizileriyle veya çapraz taramalarla doldurulmuş bantlarla birbirinden ayrılan bu frizlerde, alçak kabartma tekniğiyle işlenmiş, çok sayıda figürün yer aldığı dini sahneler (kutsal evlilik sahneleri, tören alayları vb) görülmektedir. Bu vazoların kabartma bölümleri genellikle zeminden daha açık bir renge boyanmış, ayrıntıları da yer yer soluk siyah çizgilerle belirtilmiştir. Bu tören kaplarında tasvir edilen sahneler Hitit dinindeki ayin düzeninin daha iyi anlaşılmasını sağlarken, bezemeler arasında görülen bazı yapı tasvirleri, özellikle tapınaklar da o dönemin mimarlığına ışık tutmaktadır. Çorum’daki Boğazköy, Alacahöyük ve Eskiyapar, Yozgat’taki Alişar, Çankırı’daki İnandık Höyüğü, Tokat’taki Maşat Höyük ve Elazığ’daki İmikuşağı Höyüğü gibi çeşitli merkezlerin Eski Hitit dönemi katlarında ele geçen daha yaygın bir seramik türüyse çömlekçi çarkında yapılmış, genellikle tek renkli ve padak açkılı kaplardan oluşur. Bu türün en sık karşılaşılan biçimi, bir önceki dönemde de yaygın olan gaga ağızlı ve bazıları omurgalı testilerdir. Gövdesi kama biçiminde olan kaplar, halka gövdeli testiler ve matara biçimli kaplar da bu seramiğin ilgi çekici biçimleri arasında yer alır. Eski Hitit heykel sanatı daha çok pişmiş topraktan veya metalden yapılmış heykelciklerle tanınır. Kabartmalı vazolara paralel bir gelişme gösteren bu heykelciklerde, vazoların aksine insan figürlerinden çok hayvan figürleri ağır basmaktadır. Asur ticaret kolonileri sanatının devamı olan ve kült eşyası olarak kullanıldığı sanılan bu heykelciklerde oldukça gerçekçi bir üslupla ve büyük bir ustalıkla aslan, boğa gibi hayvanlar tasvir edilmiştir. Aynı üslubun
metale uygulanmış örnekleri olan, gümüşten geyik ve boğa ritonlarıysa Hitit
maden işlemeciliğinin ulaştığı ustalık derecesini yansıtır. Tunçtan yapılmış
tanrı heykelcikleri ile kötü ruhları koymak için kraliyet yapılarının ve
tapınakların temeline çakılan insan biçimindeki adak çivileri de bu sanatın
ilgi çekici örnekleridir. T.L. Başta başkent Hattuşaş olmak üzere birçok önemli merkezde, imparatorluk dönemi Hitit sanatının, özellikle mimarinin ve anıtsal heykelin gelişmesine ışık tutan çok değerli kalıntılar bulunmuştur. M.Ö. III. binyılda da önemli bir merkez olan Alacahöyük’teki Hitit yapı katı, buradaki tapınak-saray kompleksinin ana gitişi olan Sfenksli Kapı ve çevresindeki kabartmalarla ünlüdür. Hattuşaş’daki Sfenksli Kapı’da olduğu gibi buradaki sfenksler de kapı ayaklarını oluşturan dev taş bloklara oyulmuştur, ama plastik etkisi çok daha zayıftır. Kapının iki yanındaki çevre duvarının dış yüzüne yapılmış kabartmalarda da düzyüzeyler geniş yer tutar. Kült töreni sahnelerini çok özgün bir kompozisyon anlayışıyla canlandıran bu kabartmalar M.Ö. XIII. yy’dan daha eski bir döneme, büyük olasılıkla XV. yy. sonu ile XIV. yy. başına tarihlendirilir. Yazılıkaya ve Gavurkale. Günümüze ulaşan bütün kalıntılar, Hititlerin taşa, kayaya, kayalık tepelere ve dağlık yerleşimlere özel bir ilgi duyduklarını ortaya koyar. Bu ilginin sadece pratik kaygılarla değil, bazı dini inanışlarla da ilişkili olduğunu düşünmek gerekir. Bu düşünceyi destekleyen en sağlam kanıt, başkent Hattuşa’dan 2 km uzakta, kayalıkların arasındaki doğal galerilerden yararlanılarak düzenlenmiş bir açık hava tapınağı olan Yazılıkaya’dır. Buradaki iki galerinin duvarlarına, Hurri ve Hitit panteonundaki bütün tanrı ve tanrıçaların kabartma figürleri işlenmiştir. Tapınağın adytonunu oluşturan bu galerilerin önünde başkent tapınaklarıyla aynı üslupta bir kapı, revaklı bir avlu ve ek binalar bulunur. Galerilerdeki kabartmalar, imparatorluk dönemi Hitit sanatının en yetkin örneklerindendir. Doğal yapının arasına değişik dönemlerde eklenmiş kültyapılarıyla uyumlu bir bütün oluşturan bu açık hava tapınağı son halini M.Ö 13. yy. sonlarında almıştır. Ankara’nın Haymana ilçesi yakınlarındaki Gâvurkale ise, ölüler kültüyle ilgili metinlerde hekut olarak geçen kayalık tepelerin veya insan eliyle biçimlendirilmiş kayalıkların güzel bir örneğidir. Buradaki doğal tepenin üç yanı kiklop örgülü taş duvarlarla çevrilmiş, dördüncü yandaki kayalıkların düzleştirilen yüzeyine de tanrı ve tanrıçaları tasvir eden üç kabartma sahne işlenmiştir. İmparatorluk çağında Anadolu’nun çeşitli yerlerine, genellikle ırmak kenarlarına ve uzaktan görülebilecek yükseklikteki kaya kabartmalarınsa (Firaktin, İmamkullu, Gezbeli, Sirkeli, Karabel) dini anlamlarının yanı sıra siyasi bir işlevi de vardı. Büyük Kral ve Kraliçe’yi tanrı ve tanrıçalarla birlikte gösteren bu kabartmalar hem hükümdarın tanrılara duyduğu saygının bir ifadesi, hem de merkezi devletin gücünün simgesiydi. Küçük sanatlar. Seramik alanında, M.Ö. XIX. yy’ dan beri yaygın olarak görülen hayvan biçimli kaplar imparatorluk döneminde de önemli bir yer tutar. Bazıları, Hattuşa’da bulunan çift başlı ördek biçimindeki kapta olduğu gibi, karmaşık ve fanteziyle yoğrulmuş bir tasarımın ürünüdür. İmparatorluk döneminin küçük sanat ürünleri arasında dikkati çeken bir grup da mühürlerdir. Bu mühürlerin merkezindeki yuvarlak bölümde, kanadı bir güneş kursunun altında hiyeroglifle hükümdarın adı yazılıdır. İki yanında da Büyük Kral’ın işareti yer alır. Bazı örneklerde bir tanrıyla birlikte kralın da tasvir edildiği bu mühürler, birer sanat eseri olmanın ötesinde, üzerlerindeki hükümdar adları sayesinde bazı anıtların kesin olarak tarihlendirilmesine yardımcı olan önemli birer belge niteliğindedir. Geç Hitit Sanatı Geç Hitit yerleşmelerinde henüz çok kapsamlı kazılar yapılamadığı için, kent tasarımı ve yapılar konusundaki bilgilerimiz oldukça kısıtlıdır. Bununla birlikte, bu dönemin mimarisinde Anadolu etkisinin çok sınırlı olduğu görülür. Samal Krallığı’nın merkezi Zincirli, Hattina Krallığı’na bağlı tel Teynet ve hangi Geç Hitit krallığına ait olduğu saptanamayan Sakçagözü’ndeki saraylar, daha önceleri Tilmen Höyük ve tel Açana’da görülen saray mimarisi üslubunun devamı niteliğindedir. Zincirli’de, çember biçiminde bir surla kuşatılmış kent alanının merkezindeki krallık kalesi, avlularla birbirine bağlanan yapılarıyla Hattuşa’nın Büyük kale’sindeki düzeni çağrıştırır. Kar ise kent alanını birkaç bölüme ayıran iç surlar, Hititlerin tahkimat planıyla aynı şemaya göre yapılmıştır. Kargamış, Malatya, Kahramanmaraş ve Zincirli gibi belli başlı Geç Hitit merkezlerindeki figüratif sanatların gelişmesinde üç ana üslup görülür: MÖ 850’ lerden önce Hitit geleneğinin ağır bastığı 1. üslup; M.Ö. 850-800 arası Asur etkisinin belirmeye başladığı II. üslup ve M.Ö. VIII. yy’da tamamiyle Asur özelliklerinin ön plana çıktığı III. üslup. Dönemin merkezlerinde bu üsluplara bağlı olarak ortaya çıkan çeşitli okullar birçok yönden farklılaşmakla birlikte bazı ortak özellikler de taşır. Heykel sanatında en yaygın biçimler kapı aslanları ve ortostatları bezeyen kabartma frizler olmuştur. Malatya kabartmalarında, teknik, kompozisyon ve konu açısından imparatorluk dönemi Hitit sanatına benzerlikler görülürse de, sahneler blokların çevresinin dışına taşmaz. Kargamış’taki «Haberciler Duvarı »nın derinlikten ve canlılıktan yoksun kabartmalarında ise daha çok Suriye ve Kuzey Mezopotamya etkisi ağır basar. Buna karşılık kabartmanın daha plastik bir değer kazandığı Büyük Duvar ve Büyük Merdiven ortostatlarında Alacahöyük ve Yazılıkaya’yla belirgin bir yakınlık vardır. Elbiselerin ve duruşların dönemin özelliklerini yansıtmasına karşılık, eski geleneğin izleri hissedilir. Zincirli figüratif sanatı da Kargamış okulunun etkisinde gelişmiş, ama onun düzeyine erişememiştir. Kahramanmaraş’taki Gurgum merkezlerinde görülen yerel üslubun anlatım gücü ve plastik değeri çok daha etkileyicidir. T.L |
|
Hiyeroglif |
İnsan ve eşyaların basitleştirilip sembolize edilmiş biçimlerinden çıkmış bir Mısır yazısı olup 1827 yılında hatasız olarak Champollion tarafından okunmuştur. |
|
Hol |
Os. avlu ve taşlık anlamına gelir. Fransızca hol sözcüğünden dilimize geçmiştir. |
|
Horasan |
Bir çeşit harçtır. inşaat için pişmiş kiremit ve tuğlalar dövülerek toz haline getirilir. Kireç ve su ile karıştırılarak h. yapılır. Sağlam bir inşaat malzemesidir. Eskiden büyük yapıların ve kalelerin yapımında kullanılırdı. |
|
Horus |
Eski Mısırlılarda kartal başlı olarak tasvir edilmiş bir tanrıdır. |
|
Hücre |
Mimaride çeşitli biçimleri olan öğedir. 1. küçük adalara, 2. eski Türk mimarisinde kapı yanlarında duvara açılan kapaksız gözlere, 3. Batı mimarisinde duvarlara oyulmuş içine heykel konulan nişlere denilir. |
|
Höyük |
Eski kentlerin yıkılması ile teşekkül etmiş olan tepelere denir. Bu tepelere araplar “tel” ya da “töl” derler ki Mezopotamya’da bugün Tel-halaf bunlardan biridir. |
|
Hun Sanatı |
Orta Asya’da Anav, Karasuk, Taştık, Afanesyevo gibi kültürler ile Hun, Göktürk ve Uygurlardan kalan eserler Orta Asya Türk sanatının ilk örneklerini oluşturmaktadır. |
|
Hüner |
Becerik. Sanatta sanatçının el alışkanlığını ifade eder. Sanat bir h. değildir. Bu bakımdan h.sanat için bir meziyet sayılmaz. H.’li olanlara virtüyoz da denilir. |
|
Hünkar mahfili |
Osmanlı camilerinde padişahın namaz kılmasına ayrılmış, cami zemininden yüksekte, ayrı kapısı ve merdiveni olan yer. |
Yorumlar
Yorum Gönder