Kompozisyon Tanımı ve Önemi
Parçaların amaca uygun olarak, çevresi ve kendi içinde uyumlu, dengeli, göze hoş
gelecek, estetik bir şekilde planlanması ve uygulanmasıdır.
Kompozisyon bütün plastik sanat dallarında en önemli öğelerden biridir. Göz ister
resim, ister heykel, ister mimari yapı olsun bir sanat eserini algılarken anlamlı bir bütünü
kavrar ki ancak o zaman biz o sanat eserinden haz alırız. Bütünü meydana getiren parçaların
düzenlenmesinde uyum ve denge yoksa, o bütünü kavramada zorluk çekeriz. Söz gelişi
resimde, açık koyu değerlerin çizgiler ile yüzeylerin dengeli ve uyumlu olarak bir araya
getirilmesiyle anlamlı bütüne ulaşılır.
Kompozisyonu oluştururken, konuya uygun olarak malzemeyi de dikkate alarak bir
düşünceyi, bir hareketi gerçekleştirmek için önce zihinde hazırlanması ve oluşturulması
gerekir. Zihinde oluşturulan tasarım kâğıt üzerinde çeşitli eskiz çalışmaları ve araştırmalar
ile kişisel yaratıcılık da ilave edilerek tasarıma dönüştürülür. Tasarım kavramının temeli
yaratıcılıktır. Var olan kalıpların ve alışkanlıkların dışına çıkmak, bilinmeyenlere doğru adım
atmak, empoze edilmiş düşünce çizgisini kırmak, yeni bir düşünce çizgisi ortaya koymak ve
değişik çözüm önerileri getirmek yaratıcılığın temelidir.
Form
Dar anlamı ile form, bir yüzeyin sınırlanarak, ötekisinden ayrılmasıdır. Diğer bir
tanımı ise bir bütünün karakteristik tüm özelliklerini taşıyan genel görünüş formdur. Doğada
var olan her cismin ve varlığın geometrik bir formu vardır. Geometride, yüzeyler ve cisimler
iki zıt uç arasında dizilmiştir. Bu iki zıt uç da; üçgen ve dairedir. Tüm şekiller bu iki zıt uçlar
arasında uyumlu bir silsile takip eder.
İki Boyut
En ve boydan oluşmuş üçüncü boyutu olmayan elemanlara denir.
Kompozisyon Öğeleri
Kompozisyon birçok öğe ve ilkelerin bir arada kullanılması ile gerçekleşir. Kompozisyon
öğeleri; çizgi, yön, biçim, ölçü, aralık, doku, renk, değer, hareket, ışık-gölgedir. Bu öğeler,
kompozisyon ilkelerinden yararlanılarak bir düzenleme yapılırken dikkate alınması gereken
yeni kavramlarla karşılaşılmıştır.
Kompozisyonu düzenlemede önemli öğeler aşağıda verilmiştir.
* Yön
* Hareket
* Ölçü
* Aralık
* Hacim
* Zemin Biçim İlişkisi
Yön
Çizgiler veya üç boyutlu cisimler konumları ile bir takım yönler gösterir. Yatay ve
dikey yönler arasında birçok ara konumda yön vardır. Yönleri birbirini kesen ve dik
durumda olan çizgi ve biçimler zıt ve aykırı sayılır. Birbirine yakın uygunluk ve paralelde
olanlar ise uygun durumda kabul edilir. Kompozisyon hazırlarken yönleri değiştirmek farklı
ve güzel görüntüler oluştururken aynı zamanda kompozisyona dinamizm ve hareket de
kazandırır.
Hareket genellikle yöne bağlı olarak oluşur. Kompozisyonu oluşturan öğeler karşıtlık
düzeni içinde farklı hareket etkisi yaratabilir.
Ölçü ve oran, görsel sanatlarda çok kullanılan bir kavramdır. İnsan genel olarak her
şeyi kendisine göre ölçülendirir. Kendi değerinin ve ölçü bilincinin dışına taşan oranlar,
insanı rahatsız eder. Buna göre ölçü; iki büyüklük arasındaki birimsel ilişkidir diyebiliriz.
Tasarımda önemli olan biçimlerin amaca uygun olarak uyumlu ve dengeli ve estetik düzeni
ortaya koyabilmesidir. Küçük ölçüler, görsel algıda uzaklık etkisi yaratır. Büyük ölçüler ise
yakınlığı ifade eder.
Aralık
Tasarımda birbirine yakın aralıklar uygun, birbirinden uzak olanlar ise birbirleri
arasında kopukluğa neden olur ve birliktelik göstermez. Yan yana olan aralıklar tekrar
edilirse monotonluğu getirebilir. Bu sebeple form ve mekânlar arasında farklı büyüklükte
aralıklar kullanılması kompozisyona hareket ve dinamizm getirir.
Hacim
Biçimlerin ve mekânların anlatımının üçüncü boyut kazanmasıdır. Resimde açık- koyu
değerlerle hacim etkisi kazandırılır.
Zemin Biçim İlişkisi
Kompozisyonda biçimlerin yerleştirilmesi için bir zemin (yüzey: Üzerinde iki boyutlu
çalışmaya olanak veren her tür alandır.) gereklidir. Biçimlerin yüzey üzerine yakın aralıklı
ve aralıksız olarak düzenlemelerinde göz, biçimleri gruplayarak algılar. Göz, eksik biçimleri
tamamlama eğiliminde olduğundan biçimleri zemin üzerine yerleştirirken dikkat edilmelidir.
Koyu etkili zeminlerde açık renkte kullanılan biçimler boyutları küçükte olsalar daha ön
planda görünür.
Tasarı İlkeleri
* Tekrar ilkesi
* Uygunluk
* Zıtlık
* Koram
* Egemenlik
* Denge
* Birlik
Tekrar İlkesi
Bir öğenin aynen ya da yakın değer olarak birden fazla kullanılması tekrarı meydana
getirir.
Tekrar ilkesi üç çeşittir.
* Tam tekrar
* Tekrar
* Aralıklı tekrar
Tam tekrar
Cisim ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk, değer ve dokularının tam anlamı ile aynı
olması ve bunların eşit aralıklarla aynı yönde kullanılmasıdır.
Tekrar
Cisim ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk, değer ve dokularının tam anlamı ile aynı
olması fakat aralık ya da yönlerinin farklı kullanılmasıdır.
Aralıklı tekrar
Birden fazla motif, biçim ya da cisim belirli aralıklarla birbiri ardınca kullanıldığında
aralıklı tekrar oluşur.
Uygunluk
İki ya da üç boyutlu cisimler arasında ortak veya yaklaşık benzerliklerin bulunmasına
uygunluk denir. Uygunluk biçim, ölçü, renk, değer, doku vb. yönlerden oluşur. Bunların biri
ya da birkaçı bir arada olabilir.
Uygunluk, cisimlerin fiziksel yapılarında olabileceği gibi onların karakterinde,
esinlendikleri anlamda ve hizmet beraberliklerinde de olabilir.
Uygunluk dört grupta toplanır.
* Fiziksel uygunluk
Görünüşteki dış yapıdaki uygunluk: Tasarımı oluşturan öğelerin ölçü, biçim, değer,
doku, yön ve aralıkları bakımından birbirlerine benzemesi fiziksel uygunluğu oluşturur.
* Hizmet uygunluğu
Verdiği hizmete göre uygunluk: Tasarımda aynı amaç için kullanılan formlar kendi
içlerinde bağlantılıdır. Biçim yönünden farklı olsalar da aynı hizmet için birleştiklerinden
uygundur. Örneğin; sabunluk, diş fırçası kabı gibi.
* Biçim uygunluğu
Sahip olduğu biçime göre uygunluk: Bazı formlar birbirleri ile ilgileri olmadıkları
halde, biçim yönünden benzerlik gösterebilirler.
* Üslup uygunluğu
Sahip olduklara üsluplara göre uygunluk: Tasarımda öğeler arasındaki yakınlık ve
birlik, parça bütün arasındaki uygunluk üslup uygunluğu ile sağlanır. Örneğin; tasarımda
geometrik formların hakimiyeti sağlanmışsa bu forma uymayan formun kullanılması
düzenlemeyi bozar.
Zıtlık
Cisimler arasındaki herhangi bir bakımdan ortak ya da yakın nitelikler olmadığı
taktirde bunlar arsında ilgi kurmak güçleşir. Her biri diğerine yabancı ve ilgisiz kalır.
Böylece cisimler arasında bir birlik kurulmayınca uyuşmazlık ve kargaşalık göze çarpar.
Sanat açısından değerli görülen her yapıtta kuşkusuz çok iyi çözümlenmiş kontrast bir
denge vardır. Bir şeyin değerlendirilmesinde karşıtlıklar daima ön plandadır. Zıtlıkta denge
kurulması birçok şeyi çözümleyecektir. Zıtlık; biçim, renk, doku, değer, ölçü, yön, aralık vb.
bakımlardan olabilir.
Koram (Hiyerarşi)
İki zıt ucu uygun kademelerde birbirine bağlayan köprüye koram denir. İki uç arasında
bir düzen dâhilinde geçiş sağlayan bu düzenleme yardımıyla anlamlı ve güzel bir dizi ortaya
çıkar. Eğer iki uç arasında ölçü farkı varsa, bir uçtan diğer uca doğru biçimler büyükten
küçüğe doğru dizilmelidir.
* Koramda hiç değişmeyen koşullar
* İki uç arasındaki zıtlık
* Uçlar arasında düzenli bir kademelenme ( sıralanma)
* Tasarda iki çeşit koram vardır
* Eksensel koram
* Merkezsel koram
Eksensel koram: Biçimlerin düz ya da eğri bir eksen üzerinde dizilmesi ile
oluşur(cezvelerin büyükten küçüğe dizilmesi).
Merkezsel koram: Birçok şekil koram oluşturacak biçimde birleştiklerinde, ortada bir
merkez oluşuyorsa merkezsel koram olur.(Açılmış bir gül çiçeği)
Egemenlik
Bir kompozisyonda kullanılan öğelerden birinin ya da bir grubun diğer öğelere göre
üstünlük sağlamasıdır. Egemenliğin en çok anlaşılan ve en çok kullanılan şekli ölçü
egemenliğidir. Ayrıca değer, doku, renk vb. öğelerden de egemenlik sağlanabilir. İster ölçü,
ister doku, isterse değer, ya da renk bakımından olsun, her türlü egemenlikte bir zıtlık
bulunur. Böylece bir biçim ya da biçimler grubu diğerine hakim olabilir.
Denge
Denge; formda, renkte, harekette, açık-koyuda kendini gösterir.
Bir düzenlemeye giren cisimlerin renkleri, değerleri, dokuları, yönleri, aralıkları ve
ölçüleri birbirleri ile karşılaştırılınca, bu özellikler birbirleri ile tartılarak bir denge
hissedilmek istenir ve aranır.
Bir çalışma üzerinde dengesizlik hissediliyorsa, dengesizliği meydana getiren
bölümler, renk, ölçü, değer, aralık, yön vb. bakımlardan incelenerek dengenin kurulması
sağlanır. Eğer bir düzenlemede dengesizlik göze batmıyorsa denge sağlanmış demektir.
Genellikle denge iki türlüdür: Simetrik denge, asimetrik denge.
* Simetrik denge: Düşey veya eğik bir eksen üzerinde öğelerin aynen tekrar
etmesinden oluşur. Tasarımda fazla ilgi uyandırmaz.
* Asimetrik denge: Tasarımda farklı görsel ağırlıktaki öğelerin serbest tarzda
yerleştirilmesiyle oluşturulur. Tasarımda ilgi çekiciliği, hareketliliği ve
dinamizmi artırır.
Birlik
Çeşitli cisimlerin ya da biçimlerin bir araya gelerek dengeli bir bütün oluşmaları ile
birlik doğar. Birbirine zıt olan parçalar ile birlik meydana getirirken bir uyuşma ve düzen
içinde olmalıdır. Bir tasarımda kullanılan öğeler çok farklı olsa bile doku bakımından
benzerlikleri var ise birlik sağlanmıştır. Birliğin oluşması için önce denge gereklidir. İnsan
vücudu birlik için çok güzel bir örnektir. Özellikleri farklı birçok organ bir arada uyum
içinde çalışarak insan vücudunu oluşturur.
Kaynak: MEB:GRAFİK VE FOTOĞRAF
Yorumlar
Yorum Gönder