ESER İNCELERKEN İZLENECEK YOL VE YÖNTEM

Sanat eleştirisi, bir sanat eserini eleştirme ve o esere karşı duyarlı bir tepki verme süreci olarak tanımlanabilir. Çoğu kez yanlış anlaşıla geldiği gibi eleştiri, hata bulma işi değildir. Bilindiği gibi sanatçı, eserini üretir. Sanat tarihçi ve sanat eleştirmenleri ise eserin eleştirisini yapar. Sanat alanında eleştiri yapabilmek için özellikle ilgili kaynak kitapları okumak, felsefe ve estetik kitaplarını özümsemiş olmak ve etik değerlere sahip olmak bilimsel bir gerekliliktir.Bir eseri incelerken Feldmann' ın  "araştırıcı sanat eleştirisi " yönteminini kullanarak dört aşamalı olarak aşağıdaki verilmiş örnekten yararlanarak değerlendirme yapılabilinir. 

 

ESER İNCELEME ÖRNEĞİ

 

A)BETİMLEME: Esere dikkatlice bakarak konunun tanımlanmasıdır. Eserde göze ilk çarpan unsurlar açıklanır. Yorum ve yargı getirmeden eserde bulunan renk, çizgi, boşluk, doku, biçim gibi sanat elemanlarının listelenmesidir. “Orada ne var? Ne görüyorsunuz?” sorularına verilen yanıtların bir dökümü yapılır.

• Bu hangi sanat formudur (resim, özgün baskı, yontu, seramik gibi)?

• Bu eserin konusu nedir?

• Bu eserin ana teması nedir? Bu eserde neler oluyor? Yakından bakın.

• Bu eserde hangi malzemeler kullanılmıştır (boya, taş, kurşun kalem, ağaç vb.)?

• Bu eserde neler var? Ne görüyorsunuz? Bu eserin anlatım dili hakkında düşününüz.

• Bu eserde hangi çizgiler etkin görünüyor (düz, eğri, vb.)?

• Bu eserde hangi figürler veya şekiller etkin görünüyor (geometrik, organik, her ikisi de)?

• Bu eserde hangi renkler kullanılmıştır?

• Bu eserde bulunan ana örüntü ve dokuları adlandırınız.” gibi soruların cevapları verilir.

 

B) ÇÖZÜMLEME: Betimlemenin devamı gibidir. Çözümlemede sanat eserindeki renk, çizgi, form, doku gibi sanatsal düzenleme ögelerinin birbirleriyle ilişkisi gözlemlenir. Bu elemanların hangi estetik değerlere (ritim, denge, zıtlık, çeşitlilik, hareket, renk uyumu vb.) göre düzenlendikleri araştırılır.

• Bu eser nasıl oluşturulmuştur?

• Bu eserde şekiller nasıl düzenlenmiştir (simetrik, üçgen, dikey, dairesel, kesişen)?

• Bu eserde renkler nasıl düzenlenmiştir? Renklerde açık renkler mi koyu renkler mi yoksa her ikisi birden mi baskın görünmektedir? Renkler parlak mı? Renkler sıcak mı? Renkler soğuk mu?

• Bu eserde uzam (nesnenin uzayda kapladığı alan) nasıl düzenlenmiştir? Birbirini örten biçimde, üç boyutlu mu, her ikisi mi? Ön plan, orta plan ve arka planı bulunuz.

• Bu eserde ışık ve renk değerleri nasıl düzenlenmiştir (gölgeleme yok, hafif gölgeleme, koyu ile derinlik fikrinin sağlanması, yüksek kontrast gibi)?

• Eser heykel ise hafif mi yoksa ağır bir görünümü mü var? Boş alanları var mı? İç bükey ya da dış bükey yüzeyleri var mı ya da her ikisi de mi var?

• Sanatçı bu eseri hangi teknikle yapmıştır (çizgi, boya, kolaj ya da oyma vb.)?

• Bu eserde ne çeşit gereçler kullanmış (kil, ağaç, yağ vb.)?

• Bu eserde fırça darbeleri nasıldır (geniş, dağınık, ince, karışık)?

• Bu eserde nokta, çizgi, renk, biçim, form, değer (valör), doku, ton, mekân gibi sanatsal düzenleme ögelerinin birbirleriyle ilişkisi nasıldır?

• Bu eserde sanatsal düzenleme ilkeleri (denge, ritim, oran-orantı, hareket, zıtlık, bütünlük, vurgu-etki, örüntü) nasıl kullanılmıştır?

• Bu eserde size en yakın ve en uzak olan şey nedir?

• Sizce bu eser, içerdiği konunun neresinden bakılarak yapılmıştır?

 

C) YORUMLAMA: Betimleme ve çözümleme sanat eserini inceleyeni yoruma götürür. Sanat eserinin anlamının hissedildiği ve duyguların açıklandığı evredir. Daha önce toplanan bilgiler, eserdeki ana duygunun ve mesajın açıklanmasını kolaylaştır. “Sanat eserinin teması nedir? Sanat eseri ne demek istemektedir?” gibi soruların yanıtları aranır. Yorumlama başlı başına anlam çıkarma sürecidir. Bu süreç duyuşsal bağlantıları, simgeleri, çağdaş ve tarihsel anlamı, yorumu kapsar.

• Bu eserde renkler sizi duygusal açıdan nasıl etkiliyor?

• Kendinizi mutlu, üzgün ya da başka bir etki altında mı hissediyorsunuz? Neden?

• Sizce sanatçının bu eserde bize verdiği mesaj nedir?

• Bu sanat eserinin toplumda nasıl bir işlevi olabilir?

• Sanat eserinin ismi çalışmayı anlatıyor mu? Çalışmanın içeriğine göre esere bir isim veriniz.

• Dokunduğunuz zaman eserin yüzeyinden nasıl bir his alıyorsunuz?

• Bu sanat eserinden yola çıkarak sanatçının neleri sevdiğini düşünüyorsunuz?

• Bu sanat eserinden size ilginç gelen yönleri seçerek bu yönlerin neden ilginç geldiğini tartışınız.

• Eğer siz sanat tarihçisi veya sanat eleştirmeni olsaydınız sanatçı ve sanatçının eseri hakkındaki görüşleriniz ne olurdu? Bu eser;

• Ne gibi bir ses veriyor?

• Ne gibi bir tat veriyor?

• Nasıl kokuyor?

• Özgün mü?

• Kalıcı mı? Kısa süreli mi?

• Herhangi bir duyguyu yansıtabilmiş mi (hayal gücü)?

• Bugün insanlara ne ifade ediyor?

• O zamanlar ne demek istemiştir (sanat tarihi)?

• Bu eserde konu, tema ilişkisi nasıl kurgulanmış (yaratıcılık)?

• Bu eserde hangi simgeleri görüyorsunuz?

• Bu eserde renkler, neyi simgeliyor (mavinin bağlılığı simgelemesi gibi)?

• Bu esere bir başlık bulunuz.

 

D) YARGILAMA: Burada eserin genel değerlendirmesi yapılır. Bir sanat eserini beğenip beğenmediğimiz önemli değildir. Önemli olan, bu sanat eserinin neden ünlü olduğunun anlaşılmasıdır. Sanat eserinin niçin güzel, önemli ya da değerli olduğunun sorgulanmasıdır.

• Bu eserde benzetme kaygısı güdülmüş mü?

• Bu eser hangi kurama göre yapılmıştır (yansıtmacı, dışa vurumcu, biçimci, işlevsel gibi)?

• Bu eser güzel mi? Niçin?

• Bu eser önemli mi? Niçin?

• Size bu eserin en değerli ve anlamlı gelen yönü hangisidir? Niçin?

• Bu eser neyi amaçlıyor? Neye hizmet ediyor?

• Sizce bu eser, bir sanat eseri midir?

                  Gibi sorularına yanıtlar aranır…